Udar mózgu, jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla naszego zdrowia. Zawsze powoduje trwały uszczerbek zdrowia, a w 33% przypadków śmierć. Udar mózgu występuje wtedy, gdy przepływ krwi do mózgu, lub jego części, jest zakłócony, co prowadzi do niedotlenienia i uszkodzenia komórek mózgowych.
Mózg jest pożeraczem tlenu – zużywa jedną czwartą całego zaopatrzenia organizmu w tlen. Ponieważ udar zatrzymuje dopływ natlenionej krwi do mózgu, im dłużej ten organ pozostaje bez niej, tym bardziej prawdopodobne jest jego uszkodzenie.
Udar mózgu może być spowodowany
- przez zakrzep blokujący przepływ krwi do mózgu (zwany jest wtedy udarem niedokrwiennym)
- lub przez pęknięcie naczynia krwionośnego (wylew), co uniemożliwia dalszy przepływ krwi do mózgu (zwany udarem krwotocznym).
Udar mózgu – przyczyny i czynniki ryzyka
Udar niedokrwienny
Istnieje wiele przyczyn udaru niedokrwiennego, ale najczęściej wynika on z zakrzepu lub zwężenia naczyń krwionośnych, które dostarczają krew do mózgu. Zakrzep może powstać w wyniku miażdżycy, która prowadzi do gromadzenia się płytek krwi i tworzenia się skrzepu. Inne przyczyny udaru niedokrwiennego to migotanie przedsionków, które może prowadzić do powstawania skrzeplin, oraz choroby serca, które mogą prowadzić do uwolnienia skrzepu i jego przeniesienia do mózgu.
Czynniki ryzyka wystąpienia udaru niedokrwiennego obejmują nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, palenie papierosów, otyłość, wysokie stężenie cholesterolu, prozapalną dietę, brak aktywności fizycznej oraz wiek powyżej 55 lat. Ważne jest, aby być świadomym tych czynników ryzyka i podejmować odpowiednie kroki w celu zmniejszenia ich wpływu na nasze zdrowie.
Udar krwotoczny
Udar krwotoczny to wynik pęknięcia tętnicy mózgowej, prowadzącego do wycieku krwi poza naczynie i uszkodzenia sąsiedniego obszaru mózgu. Dzielą się one na krwotoki śródmózgowe (wewnątrz mózgu) i krwotoki podpajęczynówkowe (na powierzchni mózgu, między mózgiem a oponą pajęczą).
Stan zapalny prowadzący do nadciśnienia tętniczego to główny czynnik ryzyka, osłabiający ściany tętnic i sprzyjający mikrotętniakom, które mogą pękać, wywołując krwotok śródmózgowy. Krwotok podpajęczynówkowy to zazwyczaj rezultat pęknięcia większego tętniaka lub naczyniaka, wynikającego z wady ściany tętnicy.
Co się dzieje z mózgiem, kiedy brakuje tlenu?
Gdy przepływ krwi do mózgu zostaje zakłócony, komórki mózgowe zaczynają doświadczać niedotlenienia. To prowadzi do uszkodzenia tkanek mózgowych, które może mieć poważne konsekwencje dla funkcjonowania poszczególnych narządów i całego organizmu.
Niedokrwienie mózgu może wpływać na różne obszary mózgu, co skutkuje różnymi objawami.
Najczęstsze objawy udaru to:
- osłabienie mięśni twarzy, przejawiające się np. opadnięciem kącika ust po jednej stronie;
- osłabienie (niedowład) kończyny górnej lub dolnej, albo i górnej i dolnej po tej samej stronie ciała (ale po przeciwnej stronie niż ognisko udaru); czasem występują trudności w poruszaniu kończyną, a w skrajnych przypadkach nie można nią wykonać żadnego ruchu; niekiedy towarzyszy temu uczucie drętwienia połowy ciała lub jakiegoś obszaru w obrębie jednej połowy ciała;
- zaburzenia widzenia, takie jak podwójne widzenie, ograniczenie pola widzenia, a nawet całkowita utrata widzenia (najczęściej w jednym oku);
- osłabienie mięśni języka i gardła, co może się ujawnić trudnościami w połykaniu i mówieniu; chory może się krztusić w czasie jedzenia, a jego mowa staje się niewyraźna i trudna do zrozumienia (tzw. dyzartria);
- zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów – ruchy chorego nagle stają się niezgrabne, potyka się, upuszcza przedmioty, ma trudności w ubieraniu się;
- nagły, bardzo silny ból głowy – zwłaszcza w przypadku krwotoku podpajęczynówkowego;
- zaburzenia lub utrata przytomności – rozległy udar (znacznej części lub szczególnie ważnych części mózgu) może sprawić, że chory staje się senny, trudno go rozbudzić, mówi nieskładnie, nie wie, gdzie się znajduje i co się z nim dzieje, albo całkowicie traci przytomność.
Udar może prowadzić do trwałych uszkodzeń mózgu, które mogą mieć wpływ na zdolność do wykonywania codziennych czynności. Osoby, które doświadczyły udaru, mogą mieć trudności z poruszaniem się, mówieniem, myśleniem i zapamiętywaniem informacji.
Dlatego ważne jest, aby rozpoznać objawy udaru niedokrwiennego jak najszybciej i w ciągu kilku godzin podjąć odpowiednie działania w celu minimalizacji skutków tej choroby.
Jak rozpoznać, że mamy do czynienia z udarem?
Rozpoznanie pierwszych symptomów udaru jest kluczowe dla skutecznego leczenia i minimalizacji jego skutków, a często wcale nie jest łatwe. Istnieje wiele objawów i znaków, które mogą wskazywać na udar. Jednak niektóre z tych objawów mogą być trudne do rozpoznania, zwłaszcza jeśli nie są one jasne i wyraźne.
Warto jednak zwrócić uwagę na pewne symptomy, takie jak nagła utrata równowagi, trudności w mówieniu (np. mylenie słów), utrata czucia w jednej stronie ciała, zaburzenia wzroku oraz nagłe silne bóle głowy.
Jeżeli wśród Twoich bliskich jest osoba w podeszłym wieku, szczególnie zagrożona wystąpieniem udaru, lub jeżeli u osoby względnie młodej zauważysz niepokojące objawy pamiętaj koniecznie o akronimie FAST.
Oto jego rozwinięcie, a jego znajomość może uratować komuś życie:
F (z ang. face, czyli twarz) – opadnięcie (nawet niewielkie), lub drętwienie jednej strony twarzy, asymetryczny uśmiech;
A (z ang. arm, czyli ramię) – osłabienie kończyn (nawet nieznaczne), zwłaszcza ramion, trudności w ich podniesieniu;
S (z ang. speech, czyli mowa) – zaburzenia mowy, niewyraźna artykulacja, problem z doborem właściwych słów, trudności w zrozumieniu osoby chorej;
T (z ang. time, czyli czas) – ma kluczowe znaczenie dla skuteczności możliwych interwencji medycznych. Natychmiast wezwij pomoc medyczną informując o symptomach udaru.
FAST, czyli szybko. Jeśli obserwujesz u siebie, lub u osoby, z którą przebywasz te symptomy, niezwłocznie – natychmiast skontaktuj się z pogotowiem ratunkowym.
Szybka reakcja może uratować życie i minimalizować skutki udaru, które prawie zawsze oznaczają większe lub mniejsze kalectwo.
Leczenie udaru mózgu
Leczenie niedokrwiennego udaru mózgu
W przypadku udaru niedokrwiennego jednym z najważniejszych celów postępowania leczniczego jest jak najszybsze przywrócenie przepływu krwi do odciętych obszarów mózgu.
W ciągu pierwszych 3 godzin od pojawienia się objawów udaru (a w wyjątkowych sytuacjach do 6 godzin) może być zastosowany tkankowy aktywator plazminogenu (tPA), który rozpuszcza zakrzepy w tętnicach. To leczenie może zwiększyć ryzyko krwawienia, dlatego nie możemy zastosować go w przypadku udaru krwotocznego.
Jeśli tętnica pozostaje zatkana przez czas dłuższy niż 6 godzin, leczenie tPA nie jest skuteczne. W przypadku braku tPA lekarz zazwyczaj zastosuje aspirynę lub heparynę.
Inne opcje leczenia udaru niedokrwiennego obejmują trombektomię, która polega na mechanicznym (chirurgicznym) usunięciu skrzepliny z zablokowanego naczynia, zanim dojdzie do martwicy tkanek mózgu.
Leczenie krwotocznego udaru mózgu (wylewu krwi do mózgu)
W udarze krwotocznym nie stosuje się tPA. W przypadku dużego wzrostu ciśnienia wewnątrz czaszki z powodu krwi, może być potrzebny zabieg neurochirurgiczny.
Gdy przyczyną krwawienia śródczaszkowego jest naczyniak mózgu, to czasami wykonuje się zabieg wewnątrznaczyniowy.
Gdy stan chorego się ustabilizuje, konieczna jest odpowiednia pielęgnacja chorego – w zależności od występujących zaburzeń neurologicznych np. odpowiednie żywienie, zapobieganie odleżynom – oraz intensywna rehabilitacja (zob. niżej).
Zabiegi te mają podstawowe znaczenie w ograniczeniu niepełnosprawności po udarze mózgu. W początkowym okresie udaru u chorego nieprzytomnego lub mającego porażone kończyny rehabilitacja polega na odpowiednim układaniu i zmianach pozycji ciała w celu zapobieżenia odleżynom i przykurczom.
W miarę poprawy stanu chorego program rehabilitacji jest stopniowo rozszerzany o ćwiczenia fizyczne i zabiegi fizjoterapeutyczne, poprawiające sprawność ruchową i ogólne samopoczucie pacjenta. Chorego przygotowuje się do siadania w łóżku i chodzenia.
U chorych z niedowładem kończyn potrzebna może być nauka chodzenia z pomocą chodzika lub laski oraz ćwiczenia poprawiające sprawność palców ręki.
U niektórych chorych skutkiem udaru może być afazja, czyli trudności w mówieniu lub rozumieniu mowy spowodowane uszkodzeniem ośrodka mowy w mózgu. Chory cierpiący na afazję może mieć trudności w nazywaniu przedmiotów, nie może sobie przypomnieć imion znajomych osób lub nie potrafi właściwie budować zdań. Pomocą chorym z afazją służy logopeda.
Czy jest możliwe całkowite wyleczenie udaru mózgu?
Chory z udarem niedokrwiennym, który odpowiednio wcześnie otrzymał alteplazę, ma bardzo duże szanse na całkowite ustąpienie zaburzeń neurologicznych. U większości chorych, którzy doznali udaru mózgu, zwłaszcza tych, którzy nie otrzymali alteplazy, zaburzenia neurologiczne z upływem czasu częściowo się zmniejszają, ale zwykle nie ustępują całkowicie.
Komórki mózgu, które obumarły, już się nie zregenerują, ale nie wszystkie niedotlenione komórki ulegają nieodwracalnemu uszkodzeniu. Wiele z nich po początkowym „szoku”, jakim był dla nich udar, są zdolne na nowo podjąć swoją pracę. Ponadto, dzięki tzw. plastyczności mózgu, niektóre komórki są w stanie częściowo przejąć funkcję komórek, które zginęły.
Plastyczność mózgu jest zazwyczaj tym większa, im młodszy jest chory. W odzyskiwaniu utraconej sprawności bardzo pomaga rehabilitacja odpowiednio dostosowana do potrzeb chorego.
HBOT tlenoterapia hiperbaryczna – nadzieja dla osób po udarze mózgu
Jedną z obiecujących terapii rehabilitacyjnych po udarze niedokrwiennym jest hiperbaryczna terapia tlenowa (HBOT). HBOT polega na oddychaniu czystym tlenem pod zwiększonym ciśnieniem, co pozwala na zwiększenie ilości tlenu dostarczanego do tkanek i narządów. Ta terapia ma pozytywny wpływ na procesy regeneracyjne w mózgu i minimalizację skutków udaru.
Jak HBOT poprawia przepływ krwi i dopływ tlenu do mózgu
Hiperbaryczna terapia tlenowa poprawia przepływ krwi i dostarczanie tlenu do mózgu poprzez zwiększenie stężenia tlenu w płynach ustrojowych. Wyższe ciśnienie prowadzi do większej rozpuszczalności tlenu w osoczu krwi, co z kolei zwiększa dostępność tlenu dla tkanki mózgowej. Prowadzi to do poprawy funkcji mózgu i minimalizowania skutków udaru niedokrwiennego.
HBOT może stymulować proces angiogenezy, czyli tworzenia nowych naczyń krwionośnych. Nowe naczynia krwionośne mogą poprawić przepływ krwi do obszarów mózgu dotkniętych udarem, wspomagając proces regeneracji.
Tlenoterapia hiperbaryczna może wpływać na poprawę funkcji neuronalnych i plastyczności mózgu. Neuroplastyczność to zdolność mózgu do reorganizacji i adaptacji, co może pomóc w nauce utraconych umiejętności po udarze.
Badania naukowe potwierdzają celowość stosowania HBOT u pacjentów po udarze mózgu
Badania naukowe dotyczące skuteczności hiperbarycznej terapii tlenowej w leczeniu udaru są obiecujące. Dotychczasowe wyniki sugerują, że HBOT może mieć bardzo korzystny wpływ na proces rehabilitacji po udarze. Wielu pacjentów zgłasza poprawę funkcji po zastosowaniu tej terapii.
W prospektywnym randomizowanym badaniu przeprowadzonym przez S. Rockswold i wsp. zainicjowano terapię tlenem hiperbarycznym (HBOT), która znacząco wpływała na poprawę wyników pacjentów z ciężkim uszkodzeniem mózgu. Wyniki wykazały aż 50% redukcję śmiertelności w grupie pacjentów, którzy poddani zostali terapii HBOT w porównaniu do grupy kontrolnej.
W innym badaniu przeprowadzonym przez Erin P. Flynn i wsp. wykazano, że terapia tlenowa przyczyniła się do poprawy funkcji neurologicznych oraz neuropatologicznych. Udowodniono, że zastosowanie hiperoksji wpływa na zmniejszenie obszarów martwicy kory mózgowej do niezwykle niskich poziomów.
Potencjał tlenoterapii hiperbarycznej w rehabilitacji poudarowej
Udar mózgu jest poważną chorobą, która może mieć poważne konsekwencje dla naszego zdrowia. Jednak dzięki postępom w terapii rehabilitacyjnej istnieją skuteczne metody minimalizacji skutków udaru niedokrwiennego. Hiperbaryczna terapia tlenowa odgrywa istotną rolę w procesie rehabilitacji po udarze.
Ważne jest, aby skonsultować się ze specjalistą w celu odpowiedniej kwalifikacji do zabiegów tlenoterapii hiperbarycznej. Każdy przypadek udaru niedokrwiennego jest inny, dlatego ważne jest, aby dostosować terapię do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Pamiętaj, aby zawsze wybierać placówkę medyczną, która zapewnia komfortowe, atestowane komory hiperbaryczne, pozwalające na stosowanie wysokich ciśnień do 3,2 ATA. Upewnij się, że wybrane miejsce posiada profesjonalny sprzęt oraz wykwalifikowany personel medyczny.
Zobacz więcej: Jak wybrać placówkę wykonującą zabiegi w jednoosobowej komorze hiperbarycznej?
Dzięki odpowiedniemu leczeniu i rehabilitacji, pacjenci po udarze mogą osiągnąć znaczącą poprawę swojego stanu zdrowia i jakości życia.
Bibliografia:
- Rockswold, S., Rockswold, G., Vargo, J., Erickson, C., Sutton, R., Bergman, T., & Biros, M. (2001). Effects of hyperbaric oxygenation therapy on cerebral metabolism and intracranial pressure in severely brain injured patients.. Journal of neurosurgery, 94 3, 403-11. https://doi.org/10.3171/JNS.2001.94.3.0403.
- Flynn, E., & Auer, R. (2002). Eubaric hyperoxemia and experimental cerebral infarction. Annals of Neurology, 52. https://doi.org/10.1002/ana.10322.
- Gibson, A., & Davis, F. (2010). Hyperbaric Oxygen Therapy in the Treatment of Post Cardiac Surgical Strokes – a Case Series and Review of the Literature. Anaesthesia and Intensive Care, 38, 175 – 184. https://doi.org/10.1177/0310057X1003800127.
- Heyman, A., Saltzman, H., & Whalen, R. (1966). The Use of Hyperbaric Oxygenation in the Treatment of Cerebral Ischemia and Infarction. Circulation, 33, II-20–II-27. https://doi.org/10.1161/01.CIR.33.5S2.II-20.
- Carson, S., McDonagh, M., Russman, B., & Helfand, M. (2005). Hyperbaric oxygen therapy for stroke: a systematic review of the evidence. Clinical Rehabilitation, 19, 819 – 833. https://doi.org/10.1191/0269215505cr907oa.
Autorzy: Izabela Wrzołek, Sylwiusz Trawiński, Julia Trawińska
